Prof. Dr. Ahmet Ali Bayhan tarafından hazırlanan Geçmişten Günümüze Ordu’nun Ahşap Camileri kitabı yayımlandı

 

            Ordu Üniversitesi Fen-edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Ahmet Ali Bayhan tarafından hazırlanan Ordu’nun geleneksel ahşap camilerine ilişkin hazırlanan ilk yayın olma özelliğine sahip kitap, 308 sayfa metin ile 109 çizim ve 804 resim ihtiva etmektedir. 

Anadolu’nun kuzey kesimlerinde, yani Karadeniz Bölgesi’nde ahşap, yüzyıllardır başlıca yapı gereci olmuştur. Bu bölgedeki bazı yapılarda temel, iskelet, döşeme, çatı, örtü, iskelet dolgusu ve hatta hamam, helâ gibi suyla doğrudan ilişkili yerler bile ahşaptan yapılagelmiştir. Bu da Anadolu Türk mimarisinde yeni bir tipin doğmasına zemin hazırlamıştır; o da ‘Çantı Camiler’dir.

Çantı Camilerle ilgili ilk tespit Ekrem Hakkı Ayverdi’ye aittir. Ekrem Hakkı Ayverdi, Karadeniz Ereğlisi yakınından Ağva’ya, cenubda da Adapazarı arzına kadar sahadaki köylerde mevcut veya mevcudiyeti vesikalarla sabit ya da yıkılıp yerine kâgir yapılmış, 24 kadar cami ve bir türbe tespit etmiştir. Ayverdi’ye göre, ahşap camilerin bulunduğu bu bölge, Akçakoca ve Konur Alp tarafından fethedilen bölgenin sınırlarını çizmektedir. Akçakoca’nın kendi türbe ve camisini kütüklerle yaptırmış olmasını manidar bulan Ayverdi, belirttiği bölgede ahşabın tercih edilmesini buraları fethedenlerin meşreplerine, Orta Asya’dan gelen Türklerin Şarki Türkistan’da bu tarzda binalara alışmış olup bir sevk-i tabi’i ve içtima’ı ile burada da benzerlerini görmek istemelerine bağlamakta ve S. Hedin’in Taklamakan Çölü’nde böyle kocaman kütüklerden yapılmış 6–7 asırlık bina bakiyelerine rastlandığına dikkat çekmektedir. Ayverdi, Japonların Azekura adını verdikleri ahşap binalara büyük önem vermelerinden ilhamla bir döneme işaret olarak addedilen bu eserlerin kültürel bir kıymet olarak takdir görmesi gerektiğini ifade etmiştir. Batı Karadeniz Bölgesi’nden Düzce-Akçakoca Aftun Dere Köyü’nde Orhan Camii, İzmit-Kandıra Büyük Kaynarca Köyü Camii, Adapazarı-Sapanca-Büyük Tersiye Köyü Orhan Gazi Camii, Kandıra-Emir Ali Köyü Orhan Gazi Camii, Akçakoca-Geriş (Cuma Yanı) Köyü Sultan Orhan Camii, Kandıra-Küçük Kaynarca Köyü Şeyh Muslihiddin Camii, Orhan Gazi devrinden benzer tipte yapılar olarak dikkat çekmektedir.

Orta ve Doğu Karadeniz Bölgesi’nde, özellikle Samsun, Ordu ve Giresun’da bu geleneğin Selçuklu’dan Osmanlı’ya ve Cumhuriyet devrine kadar yaşatıldığına şahit oluyoruz.

En eski örnek Dendrokronoloji Uzmanı Prof. Ian Kuniholm’un tespitlerine göre Çarşamba’daki Gökçeli Camii’dir (XIII. Yüzyıl başına tarihlendirilir). Çarşamba Yaycılar Köyü Şeyh Habil Camii de ona yakın bir tarihten olmalıdır. Kavak Bekdemir Camii ise XVI. Yüzyıl sonlarından bir örnektir. Buna yakın bir örnek Ordu’nun İkizce ilçesinde bulunan Laleli Camii’dir. Giresun’dan Çaldağ Beldesi Melikli Mahallesi Tahtalı Camii, daha geç dönemden bir çantı cami olarak dikkat çekmektedir. Trabzon’da Çaykara ve Dernekpazarı ilçelerinde Uzungöl Filak Mahallesi Camii (1813), Çamlıbel Köyü Merkez Camii (1887-1888), Ataköy Beldesi Tuna (Lugur) Mahallesi Mescidi (1900) ve Güneykondu Mahallesi Camii (1819) zikredilebilir.

Bu özellikleriyle dikkat çeken ve Anadolu Türk mimarisinin önemli bir şubesini meydana getiren ahşap camilere ilişkin Geçmişten Günümüze Ordu’nun Geleneksel Ahşap Camileri başlıklı yeni bir çalışma ile önemli bir katkı sağlanmaktadır.

Cami ve mescit kelimelerinin kökeni, İslam cami mimarisinin gelişimi ile yöredeki kâgir cami örneklerini de içeren kitapta, Ordu’nun muhtelif ilçelerinde tespit edilen 50 kadar ahşap cami ayrıntılı bir şekilde tanıtılırken, aynı zamanda ahşap camilerin büyük çoğunluğunun oluşturduğu çantı (çivisiz) camilerin mimarisine ilişkin detaylı bir değerlendirme yer almaktadır.

 

 

---